Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία

   Κοινωνική Οικονομία

Το σύγχρονο πλέον θεσμικό πλαίσιο της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα, που αντιγράφει το πρότυπο του γαλλικού μοντέλου κοινωνικής και συνεταιριστικής οικονομίας, το εισάγει ο ν.  4019/2011.

Ως  Κοινωνική Οικονομία ορίζεται: "το σύνολο των οικονομικών, επιχειρηματικών, παραγωγικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αναλαμβάνονται από νομικά πρόσωπα ή ενώσεις προσώπων, των οποίων ο καταστατικός σκοπός είναι η επιδίωξη του συλλογικού οφέλους και η εξυπηρέτηση γενικότερων κοινωνικών συμφερόντων".

Ως φορέας της Κοινωνικής Οικονομίας, θεσπίζεται η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (Κοιν.Σ.Επ.).

Πρόκειται για σύγχρονη μορφή  αστικού συνεταιρισμού με κοινωνικό σκοπό και διαθέτει εκ του νόμου την εμπορική ιδιότητα.

Ανάλογα με τον ειδικότερο σκοπό τους, μπορούν να δημιουργηθούν τα ακόλουθα Κοιν.Σ.Επ.:

α) Κοιν.Σ.Επ. Ένταξης

Αφορούν στην ένταξη στην οικονομική και κοινωνική ζωή των ατόμων που ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού. Ποσοστό 40% κατ' ελάχιστον των εργαζομένων σε αυτές τις επιχειρήσεις θα πρέπει να ανήκουν υποχρεωτικά στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού. Οι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης (Κοι.Σ.Π.Ε.), θεωρούνται αυτοδικαίως Κοιν.Σ.Επ. Ένταξης και υπάγονται στις διατάξεις του Νόμου 4019/2011.

Ένταξη είναι η διαδικασία κοινωνικής ενσωμάτωσης ατόμων που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, κυρίως μέσω της προώθησής του στην απασχόληση.

Ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού είναι οι κοινωνικές ομάδες πληθυσμού των οποίων η συμμετοχή στην κοινωνική και οικονομική ζωή δυσχεραίνεται, είτε εξ' αιτίας κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, είτε εξ' αιτίας σωματικής ή ψυχικής ή νοητικής ή αισθητηριακής αναπηρίας, είτε εξ' αιτίας απρόβλεπτων γεγονότων τα οποία επηρεάζουν την εύρυθμη λειτουργία της τοπικής ή και ευρύτερα περιφερειακής οικονομίας.

Οι ευπαθείς ομάδες πληθυσμού χωρίζονται σε δύο κατηγορίες:

Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού: είναι εκείνες οι ομάδες του πληθυσμού που η ένταξή τους στην κοινωνική και οικονομική ζωή εμποδίζεται από σωματικά και ψυχικά αίτια ή λόγω παραβατικής συμπεριφοράς. Σε αυτές ανήκουν άτομα με αναπηρίες (σωματικές ή ψυχικές ή νοητικές ή αισθητηριακές), εξαρτημένα ή απεξαρτημένα από ουσίες άτομα, οροθετικοί, φυλακισμένοι/αποφυλακισμένοι, ανήλικοι παραβάτες.

Ειδικές Ομάδες Πληθυσμού: είναι οι ομάδες εκείνες του πληθυσμού οι οποίες βρίσκονται σε μειονεκτική θέση ως προς την ομαλή ένταξή τους στην αγορά εργασίας, από οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά αίτια. Σε αυτές ανήκουν ενδεικτικά οι άνεργοι νέοι, οι άνεργες γυναίκες, οι άνεργοι άνω των πενήντα ετών, οι μακροχρόνια άνεργοι, οι αρχηγοί μονογονεϊκών οικογενειών και τα μέλη πολύτεκνων οικογενειών, γυναίκες θύματα κακοποίησης, οι αναλφάβητοι, οι κάτοικοι απομακρυσμένων ορεινών και νησιωτικών περιοχών, τα άτομα με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες.

β) Κοιν.Σ.Επ. Κοινωνικής φροντίδας

Αφορούν στην παραγωγή και παροχή προϊόντων και υπηρεσιών κοινωνικού-προνοιακού χαρακτήρα σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού, όπως ηλικιωμένοι, βρέφη, παιδιά, άτομα με αναπηρία και άτομα με χρόνιες παθήσεις.

Γ) Κοιν.Σ.Επ. Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού

Αφορούν την παραγωγή προϊόντων και παροχή υπηρεσιών για την ικανοποίηση των αναγκών της συλλογικότητας (πολιτισμός, περιβάλλον – οικολογία- ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, εκπαίδευση, παροχές κοινής ωφέλειας, αξιοποίηση τοπικών προϊόντων, διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων κ.α.) που προάγουν το τοπικό και συλλογικό συμφέρον, την προώθηση της απασχόλησης, την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής και την ενδυνάμωση της τοπικής ή περιφερειακής ανάπτυξης.

Μεγάλο μέρος των δράσεων αυτών επίσης, καθώς και της αναγκαίας χρηματοδότησης, μπορούν  να διατεθούν σε προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, τόσο σε εκπαιδευτές όσο και σε εκπαιδευόμενους.

Επίσης, μέρος του προγράμματος μπορεί να διατεθεί, ειδικά για προγράμματα εκπαίδευσης και ένταξης των μεταναστών, εντασσόμενα σε ολοκληρωμένο σχέδιο ενιαίας ευρωπαϊκής, μεταναστευτικής πολιτικής.

Παρέχεται επίσης δυνατότητα σε νέους επιστήμονες και δημιουργούς, να ιδρύσουν Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις, αναλαμβάνοντας Υπηρεσίες  σε τομείς όπως:

 διαχείριση απορριμμάτων, κομποστοποίησή τους, μετατροπής τους σε οικολογική ενέργεια

διαχείριση του πολιτισμικού αγαθού, αρχαιολογικές έρευνες, αρχιτεκτονικές μελέτες, έρευνα – καινοτομία

εκπόνηση συμβουλευτικών επιστημονικών μελετών και ερευνών

παροχή κοινωνικών υπηρεσιών υγείας, σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης και μάλιστα σε δημοτικούς χώρους (σημειώνεται ότι 3.000.000 συνάνθρωποί μας δεν έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας)

ανάπτυξη δράσεων στον τομέα της βιώσιμης αγροτικής παραγωγής και ανάπτυξης βιολογικών καλλιεργειών.

Μπορούν να αναπτυχθούν κυρίως σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, αφού ο νόμος 4019/2011 παρέχει τη δυνατότητα λειτουργίας του μοντέλου, είτε εντός των Δήμων και με τη συμμετοχή τους, είτε με σύναψη προγραμματικών συμφωνιών με τους ΟΤΑ,  προνομιακά και δίχως να απαιτούνται διαγωνιστικές διαδικασίες.

Αναγκαία φυσικά, είναι η χρηματοδότηση αυτών των δράσεων κι άσκηση Δημόσιων Πολιτικών.

Χρηματοδοτικά Εργαλεία

Το έτος 2014 η Ευρωπαϊκή Ένωση εισέρχεται σε μία Νέα Προγραμματική Περίοδο (2014-2020).  Η μετάβαση αυτή απαιτεί εντατική προετοιμασία και μεθοδικό σχεδιασμό από όλα τα Κράτη-Μέλη.  Αφετηρία της συζήτησης για το μέλλον της Πολιτικής Συνοχής, αποτέλεσε η δημοσίευση, τον Νοέμβριο του 2010, της 5ης Έκθεσης για την Πολιτική Συνοχής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπου παρουσιάζεται λεπτομερώς η πρόοδος που σημειώθηκε στους τομείς της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής, καθώς και η συνεισφορά της Ε.Ε. και των εθνικών και περιφερειακών κυβερνήσεων στην πρόοδο αυτή. Η έκθεση εξετάζει την πολιτική συνοχής υπό το πρίσμα της οικονομικής κρίσης και της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020».

Φαίνεται να γίνεται πλέον κατανοητή, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ανάγκη διάθεσης ευρωπαϊκών πόρων για την ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας, ως κεϋνσιανή προσέγγιση για την αντιμετώπιση της κρίσης.

Έτσι, δίχως να περιορίζονται άλλες αναπτυξιακές δράσεις, όπως οι κρατικές ενισχύσεις προς τις Μικορμεσαίες κυρίως επιχειρήσεις, η ανάπτυξη κυρίως Δημοσίων Επενδύσεων, αλλά και η ανάπτυξη μεγάλων, ιδιωτικών επενδύσεων, πάντα με το κράτος ισχυρό στο ρυθμιστικό του ρόλο, με βασικό προσανατολισμό του την προστασία του περιβάλλοντος και στη βιώσιμη  Χωροταξία, μπορούν πλέον να προωθηθεί ως σημαντική αναπτυξιακή δράση, η ανάπτυξη της Κοινωνικής, Συνεταιριστικής Οικονομίας.

 Στο πλαίσιο της Συμφωνίας Εταιρικής Σχέσης (Σ.Ε.Σ.), όπως ονομάζεται το νέο ΕΣΠΑ για την Προγραμματική Περίοδο 2014 -2020, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη χρηματοδότηση νέων παραγωγικών τομέων της οικονομίας, όπως  Έρευνα και Καινοτομία,  Πράσινη Ανάπτυξη – Διαχείριση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, αλλά και νέων παραγωγικών μοντέλων, εναλλακτικής  και κοινωνικής οικονομίας.

Οι σχετικοί πόροι, μάλιστα, συμφωνήθηκε ότι μπορούν να δοθούν και εμπροσθοβαρώς κατά τα πρώτα έτη του Προγράμματος, ως μορφή δραστικού μέτρου οικονομικοκοινωνικής πολιτικής, για την αντιμετώπιση της κρίσης.

Κύριο στόχο της ευρωπαϊκής αναπτυξιακής πολιτικής και της παροχής κρατικών ενισχύσεων, στο πλαίσιο της περιφερειακής ανάπτυξης, αποτελεί, ούτως ή άλλως, η δημιουργία αλλά και η διατήρηση θέσεων εργασίας. Η πρότασή μας θα πρέπει να συνίσταται στην ορθολογική χρήση αυτών των χρηματοδοτικών εργαλείων, ώστε:

·         να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα, κυρίως των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων,

·         να διατηρηθούν οι υπάρχουσες θέσεις εργασίας

·         να προκύψει ο μεγαλύτερος δυνατός αριθμός νέων θέσεων εργασίας

Οι αναπτυξιακές αυτές δραστηριότητες, μπορούν:

- να ενισχύονται ως συγχρηματοδοτούμενα έργα, μέσω  προγραμμάτων του ΕΣΠΑ

- να  εντάσσονται στο Νόμο 3908/2001 που αφορά στην "Ενίσχυση Ιδιωτικών Επενδύσεων για την Οικονομική Ανάπτυξη, την Επιχειρηματικότητα και την Περιφερειακή Συνοχή" γνωστό ως «αναπτυξιακό νόμο». Τα επενδυτικά σχέδια που εντάσσονται στο θεσμικό πλαίσιο αυτό, χρηματοδοτούνται, από το εθνικό Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ), κατά το μέρος που εγκρίνεται για την παροχή κρατικών ενισχύσεων, μέσω του Υπουργείου Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, του Υπουργείου Μακεδονίας – Θράκης και των Περιφερειακών Διευθύνσεων Αναπτυξιακής Πολιτικής. Στο πλαίσιο του νόμου 3809/2011, μπορεί να παρέχεται και μείγμα κρατικών ενισχύσεων, που συνίσταται σε επιχορήγηση, σε παροχή φορολογικών κινήτρων και σε επιδότηση χρηματοδοτικών μισθώσεων (leasing).

- να χρηματοδοτούνται από το Εθνικό Ταμείο Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης (ΕΤΕΑΝ)

- Ειδικά οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις καθώς και οι Κοινωνικοί Παραγωγικοί Συνεταιρισμοί,  έχουν πρόσβαση στο Ταμείο Κοινωνικής Οικονομίας, καθώς και στο Εθνικό Ταμείο Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης.

Ωστόσο, παρά την ύπαρξη  σχετικού θεσμικού πλαισίου και χρηματοδοτικών εργαλείων για να το υποστηρίξουν, για την υιοθέτηση αυτού του μοντέλου εναλλακτικής οικονομίας, απαιτείται η συνδρομή κάποιων επιπλέον παραμέτρων:

α. Σύγχρονη και εναλλακτική συναντίληψη, εκ μέρους των πολιτών, αλλαγή νοοτροπίας,  μακριά από παθογένειες και στρεβλώσεις του παρελθόντος, προκειμένου να υιοθετήσουν αυτό το εναλλακτικό μοντέλο κοινωνικής οικονομίας και να πιστέψουν σ’ αυτό.

β. προοδευτική κι ενισχυμένη τοπική αυτοδιοίκηση, με πρόθεση να οργανώσει αυτές τις εναλλακτικές δράσεις και να τις περιβάλει με θεσμικές εγγυήσεις και διαφάνεια και να τους προσδώσει συμμετοχικό χαρακτήρα.

γ.  αλλαγή κεντρικής πολιτικής, ανάδειξη προοδευτικής κυβέρνησης, που θα δώσει προτεραιότητα στην κοινωνική πολιτική, στην πολιτική απασχόλησης, στις μεταρρυθμίσεις με κοινωνικό όμως πρόσημο, που θα συνδέσει την Ανάπτυξη με την Οικολογία και την Αειφορία, που θα τοποθετήσει τους ανθρώπους πάνω από τους αριθμούς.

Κι αυτό το τελευταίο, αποτελεί, αφενός, αδήριτη ανάγκη και, αφετέρου, ευθύνη όλων μας.